1.Giới thiệu
Nhật Bản đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động nghiêm trọng do dân số già hóa và tỷ lệ sinh thấp, từ đó mở ra cơ hội lớn cho người Việt tham gia chương trình xuất khẩu lao động Nhật Bản. Cùng với đó, số lượng lao động và du học sinh Việt tại Nhật ngày càng tăng, đặt ra nhu cầu cấp thiết phải hiểu rõ những quyền lợi chính đáng như: lương, bảo hiểm, nghỉ phép, điều kiện chuyển việc, cũng như các chính sách visa mới. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn đầy đủ và cập nhật nhất về những quyền lợi quan trọng mà người lao động Việt tại Nhật cần biết, nhằm bảo vệ bản thân và tận dụng tốt cơ hội làm việc tại đất nước mặt trời mọc.
2. Các loại hình lao động & visa phổ biến tại Nhật Bản
2.1. Thực tập sinh kỹ năng (Technical Intern Training – TTS)
Là chương trình dành cho người lao động từ nước ngoài sang Nhật để học hỏi kỹ thuật, kỹ năng của các ngành nghề nhất định trong thời hạn thường là 3 năm. Sau khi hoàn thành, một số thực tập sinh có thể chuyển sang visa khác nếu đáp ứng điều kiện.
2.2. Visa kỹ năng đặc định (Tokutei Ginou)
- SSW Loại 1: dành cho lao động có kỹ năng ngành nghề đặc định, có trình độ tiếng Nhật tối thiểu và thi kỹ năng theo ngành. Thời hạn lưu trú có thể lên đến 5 năm.
- SSW Loại 2: dành cho lao động tay nghề cao hơn, có thể làm việc lâu dài hơn, được bảo lãnh người thân sang Nhật nếu được loại visa này cấp.
>> Bài viết liên quan:
“Visa Thực Tập Sinh Kỹ Năng” (TITP) Khác Gì Với “Visa Tokutei Ginō” (SSW – Kỹ Năng Đặc Định)?
Tìm hiểu về visa đặc định số 2 và khả năng định cư tại Nhật
2.3. Visa lao động có trình độ cao, kỹ sư / chuyên gia
Dành cho những người lao động có trình độ đào tạo chuyên sâu, bằng cấp cao, hoặc kỹ năng đặc biệt; có cơ hội lương cao hơn, hợp đồng ổn định hơn.
2.4. Các loại visa/tư cách lưu trú khác liên quan
Bao gồm visa du học, visa hoạt động đặc biệt (Special Activity), một số visa cho thực tập sinh trong khi chuyển đổi visa / chờ xử lý thủ tục, những trường hợp đặc biệt được cấp tư cách tạm thời. Các loại này có thể đi kèm quyền làm thêm, quyền xin visa kỹ năng đặc định sau học/xuất tập sinh.
3. Quy định mới & thay đổi gần đây ảnh hưởng tới quyền lợi người lao động
3.1. Thiếu hụt lao động & mục tiêu thu hút lao động nước ngoài
Theo số liệu từ Recruit Works Institute trích trong tờ điện tử CafeF, Nhật Bản dự kiến thiếu khoảng 3,4 triệu lao động vào cuối thập niên 2020 và có thể lên đến 11 triệu người lao động thiếu hụt vào năm 2040 nếu không có các biện pháp khẩn cấp.
Hơn nữa, tổng số lao động nước ngoài tại Nhật tính tới cuối tháng 10/2024 là khoảng 2,302,587 người, trong đó lao động Việt Nam là nhóm đông nhất với khoảng 570,708 người.
3.2. Chính sách cho phép chuyển đổi nơi làm việc trong tình huống bất khả kháng
Thông báo ngày 27/11/2024 từ Cục Quản lý lao động ngoài nước (Việt Nam) cho biết: Nhật Bản đã sửa đổi quy định để thực tập sinh nước ngoài dễ dàng chuyển đổi nơi thực tập trong các trường hợp bất khả kháng như bị quấy rối, bạo hành, sai hợp đồng, bị ép làm thêm giờ, tịch thu hộ chiếu…
3.3. Visa đặc định & chuyển từ thực tập sinh sang visa kỹ năng đặc định
Theo hướng dẫn từ một số nguồn, thực tập sinh hoàn thành chương trình thực tập kỹ năng (Technical Intern Training) loại 2 có khả năng chuyển sang visa Tokutei (kỹ năng đặc định) mà không cần thi chứng chỉ tiếng Nhật hoặc kỹ năng nếu đã hoàn thành yêu cầu trước đó.
Visa kỹ năng đặc định loại 2 cho phép bảo lãnh người thân (vợ/chồng, con) sang Nhật nếu đáp ứng các điều kiện.
>> Bài viết liên quan: Lao động ngành cơ khí có được chuyển đổi visa không?
4. Quyền lợi cơ bản người lao động Việt được hưởng tại Nhật Bản
4.1. Mức lương & thu nhập
- Người lao động tại Nhật được hưởng mức lương cơ bản không thấp hơn mức lương tối thiểu vùng, phụ cấp làm thêm giờ, ca đêm, ngày lễ. Đây là điều luật lao động quy định rõ.
- Thực tập sinh hoặc lao động kỹ năng đặc định khi làm việc ngoài giờ (tăng ca), ngày nghỉ lễ hoặc ban đêm sẽ được trả thêm khoản phụ cấp tương ứng.
- Theo số liệu của VnExpress, lao động kỹ năng đặc định là khoảng 207.000 người trong tổng số lao động nước ngoài – nhóm này thường được trả lương cao hơn so với thực tập sinh phổ thông.
4.2. Bảo hiểm & an sinh xã hội
- Bảo hiểm y tế (Health Insurance): người lao động hợp pháp được tham gia bảo hiểm y tế; khi bị ốm hoặc vào viện phải được hỗ trợ chi trả phần nào theo luật Nhật.
- Bảo hiểm hưu trí (Nenkin): người lao động đóng góp vào hệ thống hưu trí Nhật Bản; khi kết thúc hợp đồng và trở về nước có thể xin hoàn lại một phần của tiền Nenkin nếu đáp ứng các quy định.
- Bảo hiểm tai nạn lao động & bệnh nghề nghiệp: trong trường hợp làm việc nguy hiểm, bị tai nạn hoặc mắc bệnh do nghề nghiệp, người lao động có quyền được hưởng chế độ hỗ trợ.
4.3. Thời gian làm việc, nghỉ phép & nghỉ lễ
- Theo quy định lao động Nhật Bản, giờ làm việc chính thức thường là 8h/ngày, 40h/tuần; làm thêm giờ phải trả phụ cấp cao hơn. Thực tập sinh cũng được nghỉ 1 ngày/tuần, ít nhất 4 ngày trong tháng nếu không làm việc liên tục.
- Nghỉ lễ/ ngày lễ quốc gia có hưởng lương nếu người lao động làm việc trong ngày đó.
- Theo thông tin từ Ministry of Health, Labour and Welfare, về nghỉ phép hằng năm: nếu đã làm việc đủ 6 tháng liên tục và có tỉ lệ làm việc từ 80% số ngày làm việc trở lên, người lao động được hưởng ngày nghỉ phép có trả lương theo luật lao động Nhật.
4.4. Quyền chuyển việc / thay đổi nơi làm việc
- Trích từ Báo Chính Phủ, Theo chính sách mới (cuối năm 2024), thực tập sinh được phép chuyển nơi thực tập nếu gặp tình huống bất khả kháng như bạo hành, quấy rối, công ty vi phạm hợp đồng, điều kiện làm việc sai quy định.
- Khi chuyển nơi làm việc, thủ tục sẽ qua nghiệp đoàn quản lý hoặc công ty tiếp nhận, và có hỗ trợ khi thực tập sinh cần chờ tìm nơi mới.
4.5. Quyền lợi khi kết thúc hợp đồng, trở về nước
- Hoàn trả Nenkin: nếu đã đóng bảo hiểm hưu trí và đáp ứng điều kiện theo luật Nhật, lao động về nước có thể làm hồ sơ để được hoàn tiền hưu trí tạm thời.
- Cơ hội quay lại làm việc hoặc chuyển sang visa khác: như visa kỹ năng đặc định nếu đáp ứng các yêu cầu (hoàn thành chương trình, thi kỹ năng, tiếng Nhật nếu cần) để tiếp tục làm việc tại Nhật.
- Ngoài ra, người lao động cần bảo lưu các giấy tờ chứng minh thời gian làm việc, đóng bảo hiểm, hợp đồng lao động – vì các giấy tờ này rất quan trọng khi hoàn thành quyền lợi hoặc khi xin visa mới.
5. Những lưu ý & quyền lợi bổ sung để người lao động đảm bảo được hưởng đầy đủ quyền lợi
5.1. Chọn công ty xuất khẩu lao động uy tín, được cấp phép
Trước khi đăng ký đi Nhật, hãy tìm công ty xuất khẩu lao động được Bộ Lao động – Thương binh & Xã hội Việt Nam cho phép. Kiểm tra giấy phép, đánh giá từ người đã đi.
5.2. Kiểm tra hợp đồng lao động rõ ràng
Hợp đồng cần thể hiện rõ: mức lương (cơ bản + phụ cấp), giờ làm – làm thêm, điều kiện làm ban đêm, ca đêm, ngày lễ, thời gian nghỉ phép, điều khoản sa thải, điều khoản bảo hiểm.
5.3. Hiểu rõ quy định khi bị thương, bệnh nghề nghiệp, hoặc vi phạm quyền
Nếu bị tai nạn hay bệnh nghề nghiệp, cần báo cho công ty, xin giấy chứng nhận. Nếu bị sa thải, mất việc ngoài ý muốn, hãy xem điều khoản trong hợp đồng và luật lao động Nhật, có thể yêu cầu báo trước hoặc bồi thường.
5.4. Giữ giấy tờ đầy đủ & chứng từ
Bao gồm hợp đồng, bảng lương, chứng nhận làm việc, biên nhận đóng bảo hiểm, giấy chứng nhận hoàn thành thực tập‑kỹ năng nếu có. Những giấy này rất quan trọng khi chuyển visa, hoàn thuế, đòi quyền lợi về sau.
5.5. Nâng cao năng lực tiếng Nhật, hiểu biết luật & cập nhật thông tin mới
- Tiếng Nhật giúp đàm phán hợp đồng, làm việc, giải quyết tranh chấp.
- Theo dõi các thông tin luật mới từ phía Nhật (Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi), từ Bộ Lao động – Thương binh & Xã hội Việt Nam, cũng như các trang tin chính thống.
- Ngoài ra, bạn cũng có thể tham khảo các bài viết trên JobCircle Nippon để tham khảo thêm các thông tin về việc làm và kiến thức xã hội Nhật Bản
6. Kết luận
Người lao động Việt Nam khi tham gia xuất khẩu lao động Nhật Bản không chỉ có cơ hội nâng cao thu nhập mà còn được bảo vệ bởi nhiều chính sách, quy định rõ ràng từ phía Nhật Bản. Từ mức lương tối thiểu vùng, phụ cấp làm thêm, đến các quyền về bảo hiểm y tế, hưu trí (Nenkin), nghỉ phép, nghỉ lễ, cũng như quyền được chuyển nơi làm việc trong một số trường hợp hay chuyển đổi visa để tiếp tục làm việc lâu dài đều là những quyền lợi đáng chú ý.
Tuy nhiên, để không bị bỏ lỡ hoặc bị vi phạm các quyền lợi này, người lao động cần hiểu rõ luật pháp và quy định hiện hành của Nhật Bản. Việc nắm vững quyền lợi giúp bạn chủ động ứng phó với những tình huống không mong muốn, biết cách đòi quyền lợi chính đáng, và xây dựng được lộ trình sự nghiệp bền vững tại Nhật.
Trước khi xuất cảnh, hãy tìm hiểu kỹ thông tin hợp đồng, điều kiện visa, công ty phái cử, và đảm bảo mọi điều khoản đều minh bạch, hợp pháp. Trong quá trình làm việc, đừng quên lưu giữ các giấy tờ quan trọng, cập nhật chính sách mới, và nếu cần, hãy liên hệ các cơ quan hỗ trợ người lao động nước ngoài hoặc luật sư chuyên trách. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng là yếu tố then chốt để bạn không chỉ làm việc an toàn mà còn thành công tại Nhật Bản.
Hy vọng bài viết sẽ mang lại các kiến thức và thông tin hữu ích cho bạn đọc trong quá trình tìm hiểu về các thông tin liên quan đến lao động tại Nhật Bản.
