1. Tổng quan nhập cảnh & thực trạng thiếu hụt lao động Nhật Bản
Theo số liệu từ Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật (MHLW), tính đến tháng 10/2024 có khoảng 2,3 triệu lao động nước ngoài đang làm việc tại Nhật, tăng 12,4% so với cùng kỳ năm trước. Điều này phản ánh nhu cầu rất lớn về nguồn nhân lực, khi Nhật dự kiến sẽ thiếu tới 11 triệu người lao động vào năm 2040 do già hóa dân số.
Trong bối cảnh đó, Theo Nippon, Việt Nam đứng đầu số lao động Việt tại Nhật với gần 570.000 người — chiếm khoảng 24,8% tổng số người lao động nhập cư. Đây là cơ hội lớn cho các bạn du học sinh chuyển hướng sang xuất khẩu lao động Nhật Bản, với nhiều chính sách visa linh hoạt tích hợp.
2. Thẻ cư trú (在留カード) – Cánh cửa vào thị trường lao động Nhật
2.1 Thẻ cư trú là gì?
- Dùng để chứng minh tư cách lưu trú (du học sinh, thực tập sinh, kỹ sư…), bắt buộc mang theo khi ra ngoài
- Trong sân bay quốc tế tại Nhật (Narita, Haneda, Kansai…), bạn sẽ được cấp một thẻ tạm thời ngay khi nhập cảnh nhưng đây chưa phải bản chính thức hoàn thiện.
2.2 Khi nào thẻ chính thức có giá trị?
Trong vòng 14 ngày sau nhập cảnh, bạn phải đăng ký địa chỉ tại văn phòng hành chính địa phương (市役所 – Shiyakusho) để cập nhật địa chỉ cư trú và nhận My Number. Sau đó, thẻ được kích hoạt hoàn chỉnh, trở thành chứng minh hợp pháp để:
- Mở tài khoản ngân hàng
- Mua bảo hiểm y tế
- Làm thêm hôm tối đa 28 giờ/ tuần (theo quy định visa du học)
- Thực hiện các thủ tục lao động được cấp phép
Lưu ý: Không có cách nào làm thẻ này ở Việt Nam, tất cả đều thực hiện sau khi nhập cảnh và định cư tại Nhật.
3. Mối liên hệ giữa du học – thẻ cư trú – xuất khẩu lao động Nhật Bản
Trong quá trình học tập tại Nhật, rất nhiều bạn du học sinh mong muốn sau này có thể ở lại Nhật làm việc hợp pháp, hoặc chuyển hướng sang chương trình xuất khẩu lao động Nhật Bản. Vậy thẻ cư trú có vai trò gì trong hành trình đó?
3.1 Du học sinh tại Nhật có thể chuyển sang diện lao động được không?
Sau khi hoàn thành chương trình học (cao đẳng, đại học, chuyên môn…), du học sinh hoàn toàn có thể xin chuyển đổi loại visa từ “du học” (留学ビザ) sang các loại visa lao động như visa kỹ năng đặc định (特定技能), visa kỹ sư (技術・人文知識・国際業務), visa thực tập sinh kỹ thuật (技能実習)
Lúc này, bạn sẽ được cấp một thẻ cư trú mới tương ứng với tư cách lưu trú mới, đánh dấu bạn đã chuyển từ du học sinh sang người lao động hợp pháp tại Nhật.
3.2 Visa kỹ năng đặc định – cơ hội vàng cho du học sinh muốn làm việc
Visa này cho phép làm việc tại Nhật tới 5 năm, và đặc biệt phù hợp với người Việt vì điều kiện không quá phức tạp:
- Có bằng tiếng Nhật từ N4 trở lên
- Thi đỗ kỳ thi tay nghề ngành nghề tương ứng
- Có sức khỏe tốt, không vi phạm pháp luật
Bạn có thể làm việc trong các ngành thiếu hụt lao động nghiêm trọng như: điều dưỡng, nông nghiệp, xây dựng, chế biến thực phẩm…
Đây là hướng đi cực kỳ phổ biến với du học sinh Việt, vì sau khi học xong, chỉ cần thi tay nghề và tiếng là có thể ở lại đi làm hợp pháp, không cần quay lại Việt Nam.
3.3 Xuất khẩu lao động Nhật Bản – hướng đi trực tiếp từ Việt Nam
Đối với người chưa từng đi Nhật:
- Có thể đăng ký chương trình xuất khẩu lao động ngay tại Việt Nam
- Chi phí thường khoảng 90–150 triệu đồng, tùy công ty phái cử, ngành nghề
- Điều kiện: từ 18–35 tuổi, sức khỏe tốt, trình độ học vấn (tốt nghiệp THPT trở lên)
Ưu điểm của hình thức này là:
- Đi làm ngay, có hợp đồng rõ ràng, thời hạn từ 1–3 năm
- Lương cơ bản từ 150.000 – 200.000 Yên/tháng (khoảng 25–35 triệu đồng)
3.4 Du học và làm thêm hợp pháp sẽ là nền tảng lý tưởng
Khi còn là du học sinh, bạn được phép:
- Làm thêm tối đa 28 giờ/ tuần (khoảng 4 giờ/ ngày)
- Nếu nghỉ hè hoặc kỳ nghỉ dài, có thể làm full-time (40 giờ/ tuần)
Một số công việc phổ biến dành cho du học sinh như phục vụ quán ăn, siêu thị, kho vận, đóng gói, dọn vệ sinh với mức lương giao động từ 950 – 1.200 yên/giờ (khoảng 18 – 22 triệu đồng/tháng)
Các công việc làm thêm thường hợp pháp, an toàn và tích lũy kinh nghiệm cho du học sinh. Nhưng nếu làm quá thời gian quy định, có thể bị hủy visa, trục xuất, ảnh hưởng đến tương lai.
4. Hướng dẫn làm thẻ cư trú & quy trình chuyển đổi visa
Sau khi du học sinh đặt chân đến Nhật Bản, một trong những thủ tục quan trọng nhất là hoàn tất thẻ cư trú (在留カード) – giấy tờ hợp pháp bắt buộc trong suốt thời gian bạn sinh sống và học tập, hoặc làm việc tại Nhật. Ngoài ra, nếu bạn muốn chuyển từ tư cách lưu trú du học sang lao động, quy trình chuyển visa và cập nhật thẻ cư trú mới cũng rất quan trọng.
4.1 Làm thẻ cư trú ban đầu cho du học sinh
Ngay khi nhập cảnh vào Nhật tại các sân bay quốc tế lớn như Narita, Haneda, Kansai, Chubu, bạn sẽ được cấp thẻ cư trú tạm thời tại quầy kiểm tra xuất nhập cảnh.
Tuy nhiên, để thẻ cư trú trở thành hợp lệ, bạn cần thực hiện các bước sau:
- Đăng ký địa chỉ tạm trú tại địa phương
- Trong 14 ngày kể từ khi bạn quyết định nơi ở, bạn phải đến văn phòng chính quyền địa phương gần nơi cư trú (Shiyakusho hoặc Kuyakusho).
- Mang theo: thẻ cư trú tạm thời, hộ chiếu, hợp đồng thuê nhà hoặc giấy xác nhận chỗ ở từ trường.
- Bạn sẽ được cập nhật địa chỉ cư trú lên thẻ và nhận mã số cá nhân My Number (個人番号), dùng để khai thuế, bảo hiểm, ngân hàng…
4.2 Thủ tục chuyển từ visa du học sang visa lao động
Nếu bạn hoàn tất chương trình học tại Nhật và có cơ hội làm việc hợp pháp tại công ty Nhật, bạn có thể chuyển đổi visa du học (留学ビザ) sang visa lao động như:
- Visa kỹ sư/kỹ thuật viên (技術・人文知識・国際業務)
- Visa kỹ năng đặc định (特定技能)
- Visa lao động phổ thông (đối với chương trình Tokutei Gino)
4.2.1 Hồ sơ cần chuẩn bị gồm:
- Bằng tốt nghiệp hoặc chứng nhận hoàn thành khóa học tại Nhật
- Chứng chỉ tiếng Nhật (thường từ N3 trở lên, tùy ngành)
- Giấy chứng nhận tư cách lưu trú mới (COE) do công ty tuyển dụng nộp đơn xin giúp bạn
- Hợp đồng lao động, mô tả công việc và điều kiện tuyển dụng
4.2.2 Quy trình nộp hồ sơ:
- Nộp tại Cục quản lý xuất nhập cảnh (Nyukan) nơi bạn đang sinh sống
- Lệ phí khoảng 4.000 – 8.000 yên
- Thời gian xét duyệt thường từ 1–3 tháng, tùy loại visa và địa phương
4.3 Lưu ý quan trọng khi sử dụng thẻ cư trú
Dù bạn đang là du học sinh hay đã chuyển sang lao động, việc duy trì hợp lệ thẻ cư trú là rất quan trọng. Một số lưu ý không thể bỏ qua:
4.3.1 Chỉ làm thêm theo quy định
- Với visa du học: chỉ được làm tối đa 28 giờ/tuần
- Nếu làm quá số giờ, hoặc làm không xin phép → có thể bị hủy visa, trục xuất, ảnh hưởng lớn đến tương lai
4.3.2 Thông báo mọi thay đổi liên quan đến cư trú trong 14 ngày
- Thay đổi địa chỉ nơi ở
- Thay đổi trường học, ngành học
- Chuyển tư cách lưu trú (du học sang lao động, hoặc ngược lại)
Nếu không thông báo đúng hạn, bạn có thể bị phạt tiền hoặc cấm nhập cảnh trong tương lai.
5. Cơ hội & tương lai – Visa, định cư, gia hạn thẻ cư trú
Trong quá trình học tập và làm việc tại Nhật Bản, việc duy trì hợp lệ thẻ cư trú và hiểu rõ các hướng phát triển lâu dài là điều vô cùng quan trọng. Từ việc gia hạn visa, cho đến mục tiêu định cư lâu dài, nếu có chiến lược rõ ràng, người lao động và du học sinh hoàn toàn có thể xây dựng một tương lai ổn định tại Nhật.
5.1 Gia hạn thẻ cư trú & visa lao động
Đối với người lao động tại Nhật, đặc biệt là những ai đi theo diện visa kỹ năng đặc định (tokutei gino), cơ hội ở lại làm việc lên đến 5 năm là rất rõ ràng. Theo thông tin từ AP News, Nhật Bản đang mở rộng chính sách tiếp nhận lao động nước ngoài ở nhiều ngành nghề thiếu hụt như xây dựng, điều dưỡng, chế biến thực phẩm…
Sau thời gian làm việc ban đầu, nếu người lao động đáp ứng tốt hiệu suất công việc, hợp đồng lao động vẫn còn hiệu lực, không vi phạm pháp luật hoặc điều lệ cư trú thì hoàn toàn có thể xin gia hạn visa kỹ năng đặc định thêm 1 lần nữa, nâng tổng thời gian lưu trú lên 5 năm. Ngoài ra, một số ngành có thể gia hạn thêm để xét chuyển sang visa dài hạn hoặc vĩnh trú (ví dụ ngành điều dưỡng, kỹ sư IT…).
Với du học sinh, việc gia hạn visa phụ thuộc vào tỷ lệ điểm danh ≥ 80–90%, không bị nợ học phí hoặc kỷ luật từ nhà trường, có lộ trình học rõ ràng, không “học kéo dài không lý do”
5.2 Định cư lâu dài & chuyển đổi visa
Sau khi làm việc tại Nhật trong một thời gian đủ dài và ổn định, bạn hoàn toàn có thể chuyển hướng từ visa lao động ngắn hạn sang visa dài hạn hoặc xin visa vĩnh trú (永住ビザ). Đây là mục tiêu của rất nhiều lao động Việt hiện nay.
Những điều kiện cơ bản để xin visa vĩnh trú bao gồm:
- Sống và làm việc hợp pháp tại Nhật tối thiểu 5 năm (riêng diện kỹ sư có thể sớm hơn)
- Có thu nhập ổn định, không vi phạm pháp luật
- Đóng đầy đủ bảo hiểm xã hội và thuế
- Có nơi cư trú ổn định, tài chính minh bạch
Ngoài ra, bạn cũng có thể chuyển sang các loại visa khác như:
- Visa kỹ sư/kỹ thuật viên nếu có bằng cấp chuyên môn
- Visa thân nhân nếu kết hôn với người Nhật hoặc người có vĩnh trú
Theo quy định chung, quy trình chuyển visa được Nhà nước Nhật hỗ trợ rõ ràng, công khai, minh bạch và có thể thực hiện thông qua văn phòng nhập cư tại địa phương.
Việc chuyển visa không chỉ giúp bạn ổn định cuộc sống, mà còn là bước đệm quan trọng để định cư vĩnh viễn tại Nhật Bản, mở ra nhiều quyền lợi như bảo lãnh người thân, mua nhà, vay vốn ngân hàng…
6. Kết luận
Thẻ cư trú không chỉ là giấy tờ pháp lý bắt buộc khi sống tại Nhật Bản, mà còn là “chiếc chìa khóa” mở ra hành trình dài hạn – từ du học đến lao động và định cư. Trong bối cảnh Nhật Bản đang thiếu hụt lao động trầm trọng, đặc biệt trong các ngành dịch vụ, xây dựng, chăm sóc sức khỏe, người Việt nếu nắm bắt đúng quy trình và chủ động chuẩn bị hồ sơ, hoàn toàn có thể phát triển sự nghiệp bền vững tại đây.
Đừng bỏ lỡ cơ hội trở thành một phần trong lực lượng lao động chủ chốt tại Nhật – bắt đầu từ việc hoàn thiện thẻ cư trú và tư cách lưu trú của bạn hôm nay.
