1. Giới thiệu
Trong bối cảnh dân số già và thiếu hụt lao động nghiêm trọng, Nhật Bản ngày càng mở rộng cửa cho người nước ngoài làm việc và học tập. Theo thống kê mới nhất từ Bộ Tư pháp Nhật Bản vào tháng 6/2025, số lượng người nước ngoài đang lưu trú tại Nhật đạt mức kỷ lục với hơn 3,46 triệu người, trong đó:
-
Thực tập sinh kỹ năng (技能実習生): 425.700 người
-
Du học sinh (留学生): 402.134 người
-
Lao động thuộc diện kỹ năng đặc định (特定技能): 284.466 người
Đáng chú ý, Việt Nam hiện là quốc gia có số lượng thực tập sinh và du học sinh đông nhất tại Nhật, chiếm hơn 65% trong nhóm kỹ năng đặc định. Điều này cho thấy mối liên kết chặt chẽ giữa thị trường lao động Việt Nam và Nhật Bản trong mô hình xuất khẩu lao động.
Tại Nhật Bản, việc làm thêm không chỉ là nhu cầu phổ biến đối với du học sinh và thực tập sinh, mà còn là phương thức giúp nhiều người lao động nước ngoài cân bằng tài chính. Tuy nhiên, nếu không nắm rõ quy định, người lao động rất dễ vi phạm Luật quản lý xuất nhập cảnh và phải chịu hậu quả pháp lý nghiêm trọng như trục xuất, mất tư cách lưu trú.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ tổng hợp những thông tin mới nhất năm 2025 từ các nguồn chính thống như Bộ Tư pháp Nhật Bản, Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (OTIT), báo Chính phủ Việt Nam… để bạn đọc hiểu rõ các quy định cần tuân thủ.
2. Visa và giấy phép làm thêm: Cơ sở pháp lý để làm việc
2.1. Các loại visa phổ biến của lao động nước ngoài
Tùy theo mục đích lưu trú, người nước ngoài sẽ được cấp các loại visa khác nhau:
- Du học sinh (Visa 留学): Được phép học tại các trường Nhật ngữ, đại học, cao đẳng…
- Thực tập sinh kỹ năng (Visa 技能実習): Theo chương trình hợp tác giữa Nhật Bản và các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.
- Kỹ năng đặc định (特定技能): Áp dụng cho người đã có tay nghề nhất định trong các ngành nghề thiếu hụt lao động tại Nhật.
Trong số đó, chỉ visa du học mới cần xin giấy phép làm thêm – gọi là Giấy phép hoạt động ngoài tư cách lưu trú (資格外活動許可). Với visa thực tập sinh hay đặc định, bạn là lao động toàn thời gian theo hợp đồng, không cần xin thêm.
2.2. Xin giấy phép làm thêm: Điều kiện bắt buộc với du học sinh
Du học sinh muốn làm thêm bắt buộc phải xin Giấy phép hoạt động ngoài tư cách lưu trú tại Cục quản lý xuất nhập cảnh địa phương.
Hồ sơ bao gồm:
- Đơn xin giấy phép làm thêm
- Hộ chiếu, thẻ cư trú
- Giấy xác nhận của nhà trường
>>> Trang web Cục Xuất Nhập Cảnh Nhật Bản có thể tham khảo xin giấy phép
Đối với trường hợp thực tập sinh và người diện kỹ năng đặc định được làm việc full-time theo hợp đồng, nên không cần xin giấy phép làm thêm.
3. Thời gian làm thêm: Giới hạn nghiêm ngặt từ chính phủ Nhật
3.1. Du học sinh: 28 giờ/ tuần trong kỳ học
Theo quy định của Cục Xuất Nhập Cảnh Nhật Bản, du học sinh có thể làm thêm nếu được cấp phép nhưng phải tuân thủ thời gian làm như sau:
- Tối đa 28 giờ/tuần trong thời gian học chính khóa.
- Tối đa 8 giờ/ngày và 40 giờ/tuần trong kỳ nghỉ dài như nghỉ hè, nghỉ đông hoặc nghỉ xuân.
Dựa theo báo cáo từ gaikokusaiyo.com, nếu du học sinh vượt quá giới hạn thời gian trên, sẽ bị xem là vi phạm luật nhập cư và có thể bị thu hồi tư cách lưu trú hoặc trục xuất. Ngoài ra, nếu làm thêm tại nhiều nơi, tổng số giờ làm cũng không được vượt quá giới hạn quy định.
Ví dụ thực tế: Một du học sinh làm việc tại quán ăn buổi tối từ 17:00–22:00 (5 tiếng) trong 6 ngày/tuần thì sẽ vượt quá 30 tiếng, đồng nghĩa với việc vi phạm quy định.
3.2. Thực tập sinh kỹ năng: Làm việc full-time,
Thực tập sinh là người lao động chính thức. Theo luật, thời gian làm việc tiêu chuẩn là 8 giờ/ngày, 40 giờ/tuần. Ngoài ra, nếu làm thêm giờ (残業), người sử dụng lao động phải thanh toán phụ cấp theo đúng quy định của Luật Lao động Nhật Bản.
Theo tổ chức OTIT Nhật Bản, mọi giờ làm thêm của thực tập sinh cần được ghi nhận và tính lương rõ ràng, tránh việc bóc lột lao động hoặc trả lương không minh bạch.
>>> Tham khảo thêm các thông tin chính thức liên quan từ kênh: https://www.otit.go.jp/
3.3. Lao động kỹ năng đặc định: Không giới hạn làm thêm
Người thuộc visa “Kỹ năng đặc định” (特定技能) được coi là lao động hợp pháp và không bị giới hạn về số giờ làm thêm như du học sinh, tuy nhiên vẫn phải tuân thủ Luật Lao động Nhật Bản về thời gian làm việc, nghỉ ngơi và phụ cấp.
4. Lương và phúc lợi: Phải tuân thủ theo vùng và luật lao động
4.1. Mức lương tối thiểu vùng năm 2025
Dựa trên cập nhật mới nhất từ Bộ Lao động Nhật Bản, mức lương tối thiểu năm 2025 ở một số khu vực như sau:
| Khu vực | Mức lương tối thiểu (Yên/giờ) |
| Tokyo | 1.163 Yên |
| Kanagawa | 1.162 Yên |
| Osaka | 1.064 Yên |
| Fukuoka | 941 Yên |
Nguồn: 厚生労働省 – Minimum wage 2025
Người lao động (kể cả du học sinh) phải được trả lương tối thiểu theo đúng khu vực làm việc.
Nếu bị trả dưới mức quy định, có nghĩa là công ty vi phạm pháp luật.
4.2. Phụ cấp làm thêm giờ
Dưới đây là các mức phụ cấp làm thêm dành cho người lao động
- Ngày thường (sau 8 giờ): +25% lương cơ bản
- Ngày nghỉ: +35% trở lên
- Ca đêm: +25–50% tùy quy định công ty
Theo OECD (2024), tại Nhật Bản, các du học sinh làm việc bán thời gian (part‑time) trong ngành dịch vụ, đặc biệt tại chuỗi cửa hàng tiện lợi như 7-Eleven chiếm tỷ lệ cao và thường bị trả lương dưới mức tối thiểu hoặc không đảm bảo giờ làm
Ngoài ra, theo Báo cáo của Migration Policy Institute nhấn mạnh rằng nhiều du học sinh tại Nhật bị sử dụng như nguồn lao động dễ khai thác, đặc biệt ở các trường ngôn ngữ và cơ sở nhỏ, dẫn đến tình trạng làm quá giờ hoặc sai tư cách lưu trú
5. Quyền lợi và nghĩa vụ khi làm thêm tại Nhật
5.1. Các quyền lợi hợp pháp
Dưới đây là một số quyền lợi hợp pháp người lao động được hưởng khi làm việc tại Nhật có tham gia đóng thuế đầy đủ.
- Nghỉ phép có lương: sau 6 tháng làm việc, được nghỉ ≥10 ngày/năm
- Bảo hiểm y tế – hưu trí: bắt buộc tham gia khi làm >20 giờ/tuần
- An toàn lao động: được bảo vệ bởi luật lao động như người Nhật
5.2. Nghĩa vụ & rủi ro pháp lý
Đi kèm với các quyền lợi được hưởng ở trên, sẽ có các nghĩa vụ và rủi ro pháp lý cần biết sau:
- Không làm quá thời gian quy định
- Không chuyển việc trái phép
- Không trốn ra ngoài nếu là thực tập sinh
- Khai báo thu nhập và đóng thuế đúng hạn
Trong trường hợp, nếu vi phạm, người lao động có thể bị:
- Cảnh cáo hành chính
- Thu hồi visa
- Trục xuất và cấm nhập cảnh 5 năm
6. Những thay đổi mới trong năm 2025
6.1. Chuyển từ “Thực Tập Kỹ Thuật” (技能実習) sang “Chế độ Lao Động Hướng Dẫn” (育成就労制度)
Vào tháng 6/2024, Chính phủ Nhật Bản đã công bố kế hoạch cải cách sâu rộng chương trình thực tập sinh kỹ năng (技能実習制度), với mục tiêu thay thế bằng một mô hình mới có tên là “Chế độ lao động hướng dẫn” (育成就労制度). Theo Bộ Tư pháp Nhật và báo Asahi Shimbun, hệ thống mới này sẽ được triển khai dần trong vòng 3 năm và hoàn thiện vào năm 2027.
Chế độ “Chế độ lao động hướng dẫn”(育成就労) tập trung vào việc đào tạo người lao động nước ngoài trở thành lực lượng lao động chính thức tại Nhật, thay vì chỉ đơn thuần thực tập như trước. Những điểm cải tiến quan trọng bao gồm:
- Tăng tính minh bạch trong hợp đồng, đảm bảo người lao động hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ.
- Cho phép chuyển nơi làm việc nếu điều kiện lao động không đảm bảo hoặc doanh nghiệp vi phạm hợp đồng.
- Cải thiện điều kiện sống và mức lương, gần tương đương với lao động người Nhật trong cùng ngành nghề.
Điều này được kỳ vọng sẽ giúp người lao động Việt Nam có cơ hội làm việc lâu dài, ổn định và phát triển sự nghiệp tại Nhật Bản, thay vì chỉ dừng ở việc học nghề mang tính ngắn hạn như chương trình cũ.
6.2. Quy định hỗ trợ chuyển nơi làm việc
Một trong những điểm đáng chú ý khác là quy định hỗ trợ chuyển nơi làm việc cho thực tập sinh, chính thức áp dụng từ ngày 27/11/2024. Theo đó, nếu thực tập sinh bị đối xử không công bằng như quấy rối, bạo hành, ép làm quá giờ hoặc trả lương sai quy định, họ có quyền xin chuyển sang công ty khác trong cùng ngành nghề.
Đặc biệt, trong thời gian chờ chuyển công ty, người lao động vẫn được phép làm thêm tối đa 28 giờ/tuần nếu còn giữ tư cách lưu trú hợp lệ. Đây là sự thay đổi lớn, giúp hạn chế tình trạng bỏ trốn, mất quyền lợi do sợ mất thu nhập khi rời bỏ công ty cũ.
6.3. Một số tỉnh đề xuất nới lỏng giới hạn giờ làm thêm
Tuy chưa được áp dụng trên toàn quốc, một số địa phương của Nhật đã bắt đầu đề xuất nới lỏng thời gian làm thêm cho du học sinh nhằm đáp ứng nhu cầu lao động mùa vụ và hỗ trợ chi phí sinh hoạt.
Tiêu biểu là tỉnh Okinawa, nơi có ngành du lịch phát triển mạnh, đã kiến nghị cho phép du học sinh làm thêm tối đa 36 giờ/tuần trong mùa cao điểm. Mặc dù đề xuất này chưa được Chính phủ trung ương phê duyệt, nhưng phản ánh xu hướng chung là điều chỉnh linh hoạt chính sách để phù hợp với thực tế kinh tế địa phương.
Nếu được áp dụng, chính sách này có thể trở thành tiền lệ cho các tỉnh khác, đồng thời tạo thêm cơ hội thu nhập hợp pháp cho du học sinh tại Nhật.
7. Kết luận
Việc hiểu và tuân thủ đầy đủ các quy định về làm thêm không chỉ giúp du học sinh và thực tập sinh tại Nhật Bản bảo vệ được quyền lợi cá nhân mà còn góp phần xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp, đáng tin cậy cho cộng đồng lao động Việt Nam tại đây.
Tất cả hoạt động làm việc phải được thực hiện một cách minh bạch, có hợp đồng rõ ràng, đúng mục đích visa, tránh rủi ro bị xử phạt hoặc trục xuất. Nếu bạn đang gặp khó khăn liên quan đến thủ tục visa, xin giấy phép làm thêm, chuyển tư cách lưu trú hoặc cần tư vấn cụ thể về quyền lợi, đừng ngần ngại liên hệ các tổ chức hỗ trợ uy tín hoặc liên hệ tại đây để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.
