1.Điều kiện sức khỏe khi đi lao động Nhật, những yếu tố không thể bỏ qua
Khi người lao động Việt Nam quyết định xuất khẩu lao động Nhật Bản hay sang làm việc, du học tại Nhật, sức khỏe thể chất và tâm lý luôn là một trong những tiêu chí “gác cửa” đầu tiên.
- Chính phủ Nhật đặt yêu cầu cao về việc đảm bảo người lao động có đủ thể lực, không bị bệnh truyền nhiễm nghiêm trọng để có thể làm việc lâu dài.
- Doanh nghiệp tiếp nhận và đơn vị phái cử tại Việt Nam thường yêu cầu ứng viên cung cấp giấy khám sức khỏe tổng quát trước khi ký hợp đồng.
- Sau khi vào làm, người lao động tại Nhật buộc phải tham gia khám sức khỏe định kỳ hằng năm theo Luật An toàn & Vệ sinh Lao động (Industrial Safety and Health Act) của Nhật Bản.
Những quy định này không chỉ giúp đảm bảo quyền lợi người lao động mà còn góp phần giảm rủi ro nghề nghiệp, phát hiện sớm bệnh tật và duy trì năng suất lao động ổn định.
2. Tiêu chuẩn sức khỏe theo từng chương trình làm việc tại Nhật
Mỗi diện visa, chương trình sang Nhật sẽ có yêu cầu sức khỏe hơi khác nhau. Dưới đây là các tiêu chuẩn phổ biến:
2.1 Thực tập sinh kỹ năng (TITP)
- Ứng viên TITP thường phải khám tổng quát bao gồm: tim mạch, phổi (chụp X-quang ngực), xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu, kiểm tra thị lực/thính lực.
- Bệnh truyền nhiễm như lao phổi, viêm gan, HIV nếu phát hiện hoạt động có thể gây loại hồ sơ.
- Kết quả khám sức khỏe có giá trị trong một khoảng thời gian (thường 3–6 tháng) và phải được triệu chứng đúng mẫu cơ sở y tế được công nhận để phái cử sử dụng.
2.2 Visa kỹ năng đặc định (SSW – Tokutei Ginō)
- Đây là diện visa mà nhiều lao động Việt Nam hướng tới gần đây. Theo MOFA Nhật Bản, ứng viên SSW phải đáp ứng điều kiện “sức khỏe tốt” để làm việc.
- Ngoài việc không được mắc các bệnh truyền nhiễm nghiêm trọng, ứng viên cũng cần có khả năng tham gia các công việc nặng, làm việc trong điều kiện công nghiệp hoặc nông nghiệp nếu nghề yêu cầu.
- Đây cũng là lý do nhiều đơn vị tuyển dụng yêu cầu khám đa khoa trước khi ký hợp đồng.
2.3 Visa kỹ sư / kỹ thuật / lao động chuyên môn
- Với visa kỹ sư, thường không có mẫu khám sức khỏe duy nhất áp dụng chung cho mọi người. Tuy nhiên, hầu hết cơ sở tiếp nhận Nhật và đơn vị gửi Việt Nam sẽ yêu cầu ứng viên cung cấp giấy chứng nhận sức khỏe từ bệnh viện công/được phép.
- Trong trường hợp công việc có yếu tố rủi ro (xây dựng, vật liệu hóa học, thiết bị nặng…), có thể phát sinh yêu cầu khám đặc biệt bổ sung theo ngành nghề.
Quy tắc chung: nếu ứng viên vượt qua khám sức khỏe đầu vào và đáp ứng tiêu chuẩn, họ mới được tiếp nhận chính thức vào công việc.
3. Quy trình khám sức khỏe & quyền lợi y tế: trước và sau khi nhập cảnh Nhật
3.1 Trước khi sang Nhật
Trước khi người lao động rời Việt Nam để sang Nhật làm việc, việc chuẩn bị khám sức khỏe kỹ càng là bước không thể bỏ qua. Dưới đây là các bước chi tiết:
Bước 1: Chọn bệnh viện đủ uy tín, được cơ quan phái cử/đơn vị tiếp nhận chấp nhận để thực hiện khám sức khỏe.
Bước 2: Làm xét nghiệm tổng quát (máu, nước tiểu, men gan, đường huyết), chụp X-quang ngực, đo huyết áp, kiểm tra tim mạch, kiểm tra thị lực/thính lực. Những xét nghiệm này giúp phát hiện các bệnh tiềm ẩn như viêm gan, tiểu đường, lao phổi, bệnh tim mạch, những yếu tố có thể ảnh hưởng đến việc được tiếp nhận hay không.
Bước 3: Nhận giấy chứng nhận sức khỏe song ngữ (VN–EN hoặc VN–JP) nếu có thể để dùng trong hồ sơ gửi phía Nhật.
Bước 4: Đảm bảo kết quả khám được cấp trong khoảng thời gian hiệu lực (thường 3–6 tháng tùy đơn vị). Nếu quá hạn, người lao động có thể phải đi khám lại hoặc giấy chứng nhận sẽ không được chấp nhận. Vì vậy, thời điểm khám nên được tính gần ngày nộp hồ sơ sao cho vẫn còn trong khoảng hiệu lực.
3.2 Sau khi đã sang Nhật
Khi người lao động đã nhập cảnh Nhật và bắt đầu làm việc, họ tiếp tục có các quyền lợi và nghĩa vụ y tế theo luật Nhật Bản. Dưới đây là quy trình và các điểm đáng lưu ý:
a) Khám sức khỏe đầu vào (employment medical examination)
Khám sức khỏe đầu vào: theo hướng dẫn của JETRO trong phần “Safety and Hygiene”, khi doanh nghiệp Nhật tuyển người làm việc chính thức, họ có nghĩa vụ tổ chức khám sức khỏe đầu vào cho nhân viên mới. Mục đích là xác định nhân viên có đủ điều kiện về thể chất để đảm nhận công việc được giao.
b) Khám sức khỏe định kỳ hằng năm (periodical medical examination)
Tiếp theo, người lao động được yêu cầu thực hiện khám sức khỏe định kỳ hằng năm (periodical medical examination). Sau khi vào làm việc, người lao động sẽ được yêu cầu khám sức khỏe định kỳ mỗi năm một lần (hoặc trong một số ngành nghề đặc biệt là 6 tháng một lần). Trong các công việc đòi hỏi làm ca đêm, tiếp xúc với tia X, hoặc môi trường có rủi ro, khám định kỳ có thể được yêu cầu hai lần/năm.
c) Kiểm tra đặc biệt cho ngành nghề rủi ro
Với các ngành nghề đặc thù (hóa chất, thực phẩm, điều dưỡng, công trường), có thể yêu cầu kiểm tra đặc biệt (ví dụ tiếp xúc hóa chất, test vi sinh, đo nồng độ độc tố) nếu luật hoặc điều lệ công ty quy định.
d) Stress check (đánh giá sức khỏe tâm thần), khi bắt buộc
Ngoài ra, theo luật sửa đổi Industrial Safety and Health Act, từ 1 tháng 12 năm 2015, những nơi làm việc có 50 nhân viên trở lên bắt buộc phải tổ chức stress check hàng năm để đánh giá mức độ căng thẳng tâm lý của người lao động.
e) Quyền xem kết quả khám & bảo mật
Kết quả khám sức khỏe nói chung (khám định kỳ, khám đầu vào) thường được gửi cho người sử dụng lao động / bác sĩ công ty để đánh giá khả năng làm việc.
Trong một số trường hợp, nhân viên muốn xem kết quả cá nhân phải yêu cầu riêng vì dữ liệu này có thể không được tự động chia sẻ.
Với stress check, quyền riêng tư cao hơn, chỉ người lao động và bác sĩ được đọc kết quả cá nhân nếu không có sự đồng ý riêng từ người lao động.
4. Bảo hiểm y tế & quản lý hồ sơ sức khỏe khi sống tại Nhật
Khi bắt đầu làm việc và sinh sống tại Nhật, việc tham gia bảo hiểm y tế công (NHI hoặc EHI) là nghĩa vụ bắt buộc đối với mọi cư dân, kể cả người nước ngoài.
Theo Japan Health Policy NOW (2024), hơn 98% người dân Nhật đã tham gia hệ thống bảo hiểm y tế toàn dân – một trong những trụ cột giúp Nhật Bản duy trì tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới 84,8 tuổi. (Thống kê bởi WHO 2024).
Đối với người lao động Việt Nam tại Nhật, bảo hiểm y tế không chỉ giúp giảm chi phí khám chữa bệnh tới 70%, mà còn là căn cứ quan trọng khi gia hạn visa hoặc chuyển việc.
Bên cạnh đó, Nhật Bản cũng đang hướng tới cân bằng mức phí bảo hiểm giữa người bản địa và cư dân nước ngoài, đảm bảo tính công bằng trong hệ thống y tế quốc gia.
4.1 Bắt buộc tham gia bảo hiểm y tế công (NHI hoặc EHI)
Dưới đây là một số điểm cần biết khi nói về bảo hiểm tại Nhật:
- Theo hệ thống bảo hiểm xã hội Nhật, tất cả cư dân (kể cả người nước ngoài) cư trú từ 3 tháng trở lên bắt buộc tham gia hệ thống y tế công.
- Nếu làm việc tại một công ty, bạn sẽ được đăng ký Employees’ Health Insurance (EHI / Shakai Hoken). Nếu không thuộc diện này (ví dụ làm part-time, không hợp đồng dài hạn), bạn sẽ tham gia National Health Insurance (NHI / Kokumin Kenkou Hoken) tại ward/city office nơi bạn đăng ký cư trú.
- Phí bảo hiểm y tế được tính theo thu nhập và mức sống từng địa phương. Khi khám chữa bệnh, bạn thường tự thanh toán khoảng 30% chi phí, phần còn lại được bảo hiểm chi trả.
- Theo nguồn tin mới, chính phủ Nhật đang hướng tới cân bằng mức phí y tế giữa người bản địa và cư dân nước ngoài, nhằm giảm “khoảng cách phí bảo hiểm y tế ngoại kiều”.
>>> Bài viết liên quan: Hệ thống bảo hiểm y tế quốc gia Nhật Bản (NHI) và cách đăng ký
4.2 Quản lý hồ sơ sức khỏe & quyền lợi
Sau khi tham gia bảo hiểm y tế, việc lưu giữ và quản lý hồ sơ sức khỏe cá nhân là bước quan trọng giúp người lao động được chăm sóc y tế thuận lợi, đặc biệt khi đổi công ty hoặc gia hạn visa.
Hệ thống y tế Nhật hoạt động minh bạch và chặt chẽ, vì vậy mỗi hồ sơ, kết quả khám hay giấy bảo hiểm đều có giá trị pháp lý và là căn cứ để đảm bảo quyền lợi khi khám chữa bệnh hoặc nhận trợ cấp.
- Người lao động nên giữ sổ khám bệnh, kết quả khám sức khỏe, giấy bảo hiểm y tế, và bản sao các giấy tờ liên quan để dùng khi gia hạn visa hoặc chuyển việc.
- Khi có dấu hiệu bất thường (sức khỏe giảm sút, triệu chứng bệnh lý), bạn có thể đến city/ward office hoặc bệnh viện liên kết bảo hiểm để được hướng dẫn chăm sóc và thanh toán chi phí hợp lý với bảo hiểm.
- Nhật Bản còn có hệ thống khám sức khỏe tổng quát tên là Ningen Dock – một loại kiểm tra chuyên sâu giúp phát hiện sớm ung thư và bệnh lối sống. Có khoảng 1.727 cơ sở thực hiện và khoảng 3,7 triệu người tham gia mỗi năm.
5. Lưu ý & Checklist nhanh cho người lao động khi đi Nhật
Để giúp ứng viên, người lao động dễ nhớ, dưới đây là checklist 5 bước thiết yếu bạn nên làm:
5.1 Khám sức khỏe tổng quát tại Việt Nam trước khi nộp hồ sơ
- Chọn bệnh viện uy tín theo danh sách được chấp thuận.
- Đảm bảo xét nghiệm, X-quang, tim mạch, thị lực, thính lực được thực hiện đầy đủ.
- Yêu cầu giấy khám song ngữ (VN/EN/JP) nếu được.
5.2 Trao đổi rõ ràng với công ty phái cử / nhà tuyển dụng Nhật về yêu cầu sức khỏe ngành nghề
- Hỏi trước liệu công việc có yếu tố nặng (cơ khí, xây dựng) không.
- Hỏi nếu cần kiểm tra bổ sung (hóa chất, vi sinh, da liễu) hay không.
5.3 Khi nhập cảnh & bắt đầu làm việc, đăng ký bảo hiểm y tế ngay
- Nếu công ty cung cấp, bạn sẽ được đăng ký EHI. Nếu không, hãy đến ward/city office để đăng ký NHI.
- Lưu giữ thẻ bảo hiểm và các giấy tờ liên quan để sau này sử dụng.
5.4 Tham gia khám sức khỏe đầu vào & định kỳ
- Khi mới vào công ty, tiến hành khám sức khỏe (được tổ chức bởi công ty).
- Hằng năm, công ty có nghĩa vụ tổ chức khám định kỳ cho nhân viên.
- Nếu công ty ≥50 nhân viên, có thêm stress check hàng năm.
5.5 Giám sát sức khỏe cá nhân & tìm hỗ trợ khi cần
- Ghi chú các kết quả khám, theo dõi chỉ số nổi bật (huyết áp, đường huyết…).
- Nếu có triệu chứng bất thường (ho kéo dài, khó thở, đau tim…), đi khám kịp thời.
- Đối với sức khỏe tinh thần, nếu cảm thấy áp lực, nên tìm đến hỗ trợ (bác sĩ tâm thần, đường dây hỗ trợ cộng đồng người Việt).
6. Kết luận
Sức khỏe tốt chính là “tấm hộ chiếu” bền vững giúp người lao động Việt Nam làm việc hiệu quả và an toàn tại Nhật. Việc tuân thủ các yêu cầu khám sức khỏe, tham gia bảo hiểm y tế và duy trì kiểm tra định kỳ không chỉ là nghĩa vụ, mà còn bảo vệ quyền lợi của chính bản thân.
Theo Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật (MHLW), hơn 90% lao động nước ngoài tại Nhật được hưởng quyền lợi y tế và an sinh xã hội khi tham gia đúng quy định. Điều đó cho thấy, hiểu rõ và chủ động chăm sóc sức khỏe là bước đầu để hòa nhập và làm việc lâu dài trong môi trường Nhật Bản chuyên nghiệp.
hy
Hy vọng bài viết sẽ giúp bạn có thêm nhiều thông tin bổ ích trong quá trình tìm hiểu các thông tin cần thiết trước khi sang Nhật làm việc.
