Trên hành trình sinh sống, học tập và làm việc tại Nhật Bản, việc tham gia vào hệ thống bảo hiểm y tế Nhật Bản là điều bắt buộc và cực kỳ quan trọng. Không chỉ giúp giảm thiểu chi phí y tế khi ốm đau hay tai nạn, bảo hiểm y tế còn là yếu tố then chốt để đảm bảo quyền lợi cơ bản cho người lao động và du học sinh Việt Nam tại xứ sở hoa anh đào.
1. Tổng quan về hệ thống bảo hiểm y tế tại Nhật Bản
1.1. Những loại bảo hiểm y tế công cộng chính
Hệ thống bảo hiểm tại Nhật được phân thành hai nhóm chính:
- Bảo hiểm y tế quốc gia (NHI – National Health Insurance / Kokumin Kenko Hoken): Đây là hình thức bảo hiểm dành cho những người không thuộc diện được công ty chi trả bảo hiểm xã hội, bao gồm: du học sinh, người lao động tự do, thất nghiệp, làm việc bán thời gian không đủ điều kiện nhận EHI…
- Bảo hiểm xã hội (EHI – Employees’ Health Insurance / Shakai Hoken): Được áp dụng cho những người làm việc chính thức tại doanh nghiệp, công ty. Hệ thống này do công ty đứng ra đóng bảo hiểm cùng người lao động, bao gồm cả bảo hiểm y tế và hưu trí.
Việc phân loại rõ giữa NHI và EHI giúp cơ quan quản lý dễ dàng kiểm soát, đồng thời tạo điều kiện để người dân tiếp cận dịch vụ y tế với chi phí hợp lý.
1.2. Ai phải tham gia bảo hiểm y tế?
Theo quy định của Chính phủ Nhật Bản, mọi công dân và người nước ngoài cư trú hợp pháp trên 3 tháng đều bắt buộc phải tham gia một trong hai loại bảo hiểm công cộng nêu trên. Cụ thể:
- Du học sinh, người nước ngoài có visa học tập, visa kỹ năng đặc định (Tokutei Ginou) hoặc thực tập sinh kỹ năng (TTS)
- Người lao động làm việc tại doanh nghiệp lớn sẽ thuộc diện EHI
- Người lao động tự do, người làm thêm (baito), kinh doanh cá nhân, làm tại công ty không đủ điều kiện cấp EHI → tham gia NHI
- Người cư trú dài hạn (vượt quá 3 tháng), có đăng ký địa chỉ và thẻ cư trú hợp pháp
Việc không tham gia bảo hiểm có thể dẫn đến việc phải tự chi trả 100% chi phí khám chữa bệnh, đồng thời bị truy thu phí bảo hiểm cho những tháng không đóng.
1.3. Vì sao việc có bảo hiểm y tế lại quan trọng?
Chi phí y tế tại Nhật Bản nổi tiếng là cao. Một lần khám bệnh có thể tốn từ vài nghìn đến vài chục nghìn yên, đặc biệt là khi cần nhập viện, phẫu thuật hoặc điều trị lâu dài. Khi có bảo hiểm:
- Người được bảo hiểm chỉ cần chi trả 30% chi phí y tế
- Được hỗ trợ thuốc men, điều trị tại bệnh viện, xét nghiệm, kiểm tra sức khỏe định kỳ
- Trường hợp chi phí vượt ngưỡng → có thể xin hỗ trợ chi phí y tế cao (kougaku iryouhi) để hoàn lại phần vượt ngưỡng
Bảo hiểm y tế tại Nhật không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà còn là một tấm khiên tài chính cho người nước ngoài – đặc biệt là lao động Việt Nam tại Nhật Bản, du học sinh – giúp họ an tâm hơn trong cuộc sống hàng ngày.
2. Quy định dành cho người nước ngoài tại Nhật Bản
Người nước ngoài sinh sống tại Nhật, bao gồm cả du học sinh và lao động Việt Nam theo diện xuất khẩu lao động Nhật Bản, đều phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định liên quan đến bảo hiểm y tế Nhật Bản. Việc nắm rõ điều kiện, đối tượng và thủ tục đăng ký sẽ giúp bạn tránh được các rắc rối hành chính cũng như bảo vệ quyền lợi y tế chính đáng của bản thân.
2.1. Điều kiện cư trú & thời gian lưu trú để tham gia NHI
Theo hướng dẫn chính thức của thành phố Chiba – một trong những địa phương có đông người Việt sinh sống – bất kỳ cá nhân nào cư trú tại Nhật trên 3 tháng và không tham gia bảo hiểm xã hội (EHI) đều bắt buộc phải tham gia NHI (National Health Insurance). Điều này áp dụng cho:
- Người nước ngoài có thẻ cư trú hợp pháp
- Có địa chỉ cư trú đã được đăng ký tại địa phương
- Không làm việc trong công ty cấp bảo hiểm xã hội
2.2. Đối tượng tham gia EHI và NHI?
Hệ thống phân loại người tham gia như sau:
| Đối tượng | Hình thức bảo hiểm |
| Lao động chính thức tại doanh nghiệp lớn, công ty Nhật | EHI – Employees’ Health Insurance |
| Lao động làm thêm, công ty nhỏ, không có đủ giờ làm | NHI – National Health Insurance |
| Du học sinh Việt Nam, du học sinh các nước khác | NHI |
| Người lao động tự do, kinh doanh cá nhân | NHI |
| Người không có việc làm (thất nghiệp, chờ việc) | NHI |
Theo luật Nhật Bản, người sử dụng lao động có trách nhiệm đăng ký EHI cho nhân viên đủ điều kiện. Nếu không đủ điều kiện EHI hoặc không có chủ lao động, bạn sẽ phải tự mình đăng ký NHI tại văn phòng hành chính địa phương.
🔗 Bài viết liên quan: Những thay đổi chính sách XKLĐ Nhật Bản năm 2025
2.3. Giấy tờ cần thiết khi đăng ký bảo hiểm y tế tại Nhật
Để hoàn tất thủ tục đăng ký NHI tại các văn phòng thành phố, bạn cần chuẩn bị những giấy tờ sau:
- Thẻ cư trú (Residence Card): xác nhận tư cách lưu trú hợp pháp
- My Number (số cá nhân): phục vụ cho mục đích quản lý bảo hiểm, thuế, hành chính
- Giấy tờ xác nhận địa chỉ cư trú: hóa đơn điện/nước, phiếu thông báo thuế, hợp đồng thuê nhà…
- Hợp đồng lao động (nếu có): để xác định bạn thuộc diện NHI hay EHI
- Giấy xác nhận thu nhập năm trước (nếu bạn đã sinh sống tại Nhật trên 1 năm)
Trường hợp nếu bạn mới sang Nhật và chưa có thu nhập, địa phương sẽ căn cứ vào mức cơ bản để tạm tính chi phí bảo hiểm. Sau khi có thu nhập ổn định, mức phí sẽ được điều chỉnh theo thu nhập thực tế.
3. Thủ tục đăng ký bảo hiểm y tế quốc gia (NHI)
Việc tham gia bảo hiểm y tế quốc gia Nhật Bản (NHI) là bắt buộc đối với du học sinh, lao động tự do và những người cư trú dài hạn không thuộc diện EHI. Để tránh bị truy thu phí hoặc mất quyền lợi y tế, bạn cần nắm rõ thời điểm, nơi thực hiện và quy trình đăng ký.
3.1. Khi nào cần đăng ký?
Ngay sau khi đến Nhật và hoàn tất thủ tục đăng ký địa chỉ cư trú (Resident Registration) tại văn phòng thành phố hoặc quận (City Hall/Ward Office), bạn phải tiến hành đăng ký NHI.
Theo quy định, trong vòng 14 ngày kể từ ngày đăng ký địa chỉ, người nước ngoài cần nộp hồ sơ để được cấp thẻ bảo hiểm y tế quốc gia. Nếu đăng ký trễ, bạn có thể bị yêu cầu đóng phí bảo hiểm tính từ ngày bắt đầu cư trú hợp pháp tại Nhật.
Đối với du học sinh mới nhập học và thực tập sinh theo diện xuất khẩu lao động Nhật Bản thường được nhà trường hoặc nghiệp đoàn hướng dẫn trực tiếp thủ tục này.
3.2. Nơi làm thủ tục đăng ký NHI
Bạn cần đến Văn phòng hành chính địa phương nơi đang sinh sống, cụ thể là:
- City Hall (tòa thị chính thành phố)
- Ward Office (văn phòng quận)
- Municipal Office (văn phòng hành chính thị trấn/xã)
Tại đây, bạn sẽ được hướng dẫn điền mẫu đơn và nộp hồ sơ. Một số địa phương có hỗ trợ thông dịch viên tiếng Việt, tiếng Anh hoặc phát tài liệu hướng dẫn bằng nhiều ngôn ngữ để người nước ngoài dễ dàng thực hiện.
3.3. Quy trình đăng ký cụ thể
Để đăng ký NHI, bạn cần chuẩn bị các giấy tờ sau:
- Thẻ cư trú (Residence Card)
- My Number Card hoặc giấy thông báo số My Number
- Giấy xác nhận địa chỉ cư trú (bản sao Juminhyo)
- Hộ chiếu
- Hợp đồng lao động (nếu có, để xác định diện tham gia bảo hiểm)
Các bước thực hiện:
- Đến văn phòng hành chính địa phương để xin mẫu đơn đăng ký NHI.
- Điền đầy đủ thông tin cá nhân, tình trạng cư trú, nghề nghiệp.
- Nộp hồ sơ kèm giấy tờ cần thiết.
- Nhận giấy xác nhận tạm thời. Sau vài tuần, thẻ bảo hiểm y tế quốc gia (National Health Insurance Card) sẽ được gửi về địa chỉ đăng ký qua đường bưu điện.
Theo tài liệu hướng dẫn từ thành phố Nerima – Tokyo, từ tháng 12/2024, thẻ My Number có thể được sử dụng thay cho thẻ bảo hiểm y tế, giúp thủ tục trở nên nhanh gọn hơn.
3.4. Chuyển đổi giữa NHI và EHI
Trong quá trình học tập và làm việc, tình trạng cư trú hoặc công việc của bạn có thể thay đổi, dẫn đến việc phải chuyển đổi giữa NHI và EHI:
- Từ NHI sang EHI: Khi bạn được nhận vào làm tại một công ty có đủ điều kiện cấp bảo hiểm xã hội (EHI), bạn cần xuất trình hợp đồng và giấy xác nhận EHI để hủy đăng ký NHI.
- Từ EHI sang NHI: Nếu nghỉ việc, chấm dứt hợp đồng lao động hoặc chuyển sang làm tự do, bạn phải đăng ký lại NHI trong vòng 14 ngày.
- Đổi loại visa hoặc thay đổi địa chỉ cư trú: Bạn cần cập nhật thông tin ngay với văn phòng hành chính địa phương để điều chỉnh hồ sơ bảo hiểm.
Nếu không kịp thời cập nhật, bạn có thể bị truy thu phí bảo hiểm hoặc gặp khó khăn khi đi khám chữa bệnh.
4. Chi phí & quyền lợi khi sử dụng bảo hiểm y tế tại Nhật Bản
4.1. Cách tính phí bảo hiểm
Mức phí bảo hiểm y tế quốc gia (NHI) không cố định mà được tính dựa trên nhiều yếu tố:
- Thu nhập của năm trước: Người có thu nhập cao sẽ đóng phí cao hơn.
- Số người trong gia đình tham gia: Gia đình càng đông, mức đóng càng tăng.
- Độ tuổi: Người cao tuổi (trên 40 tuổi) thường phải đóng thêm phụ phí “chăm sóc y tế dài hạn” (kaigo hoken).
- Khu vực sinh sống: Mỗi thành phố, quận, tỉnh tại Nhật có cách tính và biểu phí riêng.
Theo Bộ Nội vụ & Truyền thông Nhật Bản (MIC, 2024), phí bảo hiểm y tế được địa phương tính toán và thông báo hằng năm dựa trên thu nhập đã khai báo thuế.
4.2. Mức đóng trung bình & ví dụ thực tế
Theo số liệu từ MIC, mức đóng trung bình của NHI rơi vào khoảng 20.000 – 30.000 yên/tháng (tương đương 3,5 – 5,3 triệu đồng) cho một người trưởng thành có thu nhập trung bình.
Ví dụ:
- Một du học sinh không có thu nhập thường chỉ phải đóng mức phí cơ bản, khoảng 1.500 – 3.000 yên/tháng.
- Một lao động Việt Nam tại Nhật có thu nhập 2,5 triệu yên/năm (~20 triệu yên/tháng) sẽ phải đóng cao hơn, khoảng 25.000 yên/tháng, tùy khu vực.
4.3. Mức chi trả khi khám chữa bệnh
Khi tham gia NHI hoặc EHI, người được bảo hiểm chỉ phải thanh toán 30% chi phí y tế, phần còn lại (70%) sẽ do bảo hiểm chi trả.
Ví dụ:
- Một lần khám bệnh thông thường 5.000 yên → bạn chỉ trả 1.500 yên.
- Một ca nhập viện với chi phí 200.000 yên → bạn chỉ trả 60.000 yên.
Lưu ý: Một số dịch vụ không được bảo hiểm chi trả, bao gồm: kiểm tra sức khỏe tự nguyện, khám sức khỏe định kỳ cho công ty, nha khoa thẩm mỹ, phẫu thuật thẩm mỹ, sinh con (mặc dù có hỗ trợ khác biệt).
4.4. Hỗ trợ chi phí cao – High-cost Medical Care Benefit
Nếu chi phí khám chữa bệnh vượt quá mức thanh toán hợp lý trong tháng, bạn có thể nộp đơn xin hưởng chế độ hỗ trợ y tế chi phí cao.
Ví dụ: Một ca phẫu thuật tốn 800.000 yên, sau khi trừ phần chi trả 30% (~240.000 yên), bạn chỉ cần thanh toán tối đa khoảng 80.000 yên (theo mức trần quy định), phần chênh lệch còn lại được hoàn trả.
Chính sách này giúp giảm gánh nặng tài chính cho lao động Nhật và người nước ngoài khi gặp bệnh nặng, cần điều trị lâu dài.
4.5. Thẻ bảo hiểm & My Number Card – cập nhật mới nhất
Trước đây, mỗi người tham gia NHI hoặc EHI đều được cấp thẻ bảo hiểm y tế riêng để xuất trình khi đi khám. Tuy nhiên, từ tháng 12/2024, Nhật Bản chính thức bắt đầu thay thế dần thẻ bảo hiểm bằng My Number Card.
Điều này có nghĩa là:
- Người có My Number Card có thể dùng trực tiếp tại bệnh viện, phòng khám thay cho thẻ bảo hiểm y tế.
- Tiện lợi hơn khi tích hợp các dịch vụ công (thuế, bảo hiểm, y tế) trên cùng một thẻ.
Theo tài liệu hướng dẫn của Thành phố Nerima, Tokyo, việc sử dụng My Number Card sẽ dần trở thành bắt buộc, giúp hệ thống y tế hoạt động minh bạch và nhanh gọn hơn.
5. Những lưu ý & mẹo dành cho lao động & du học sinh Việt Nam
Đối với người nước ngoài, đặc biệt là lao động và du học sinh Việt Nam tại Nhật Bản, việc tham gia và sử dụng bảo hiểm y tế Nhật Bản (NHI hoặc EHI) có thể gặp không ít khó khăn. Dưới đây là những lưu ý quan trọng giúp bạn tiết kiệm thời gian, chi phí và đảm bảo quyền lợi.
5.1. Thủ tục dịch – ngôn ngữ hỗ trợ, chuẩn bị giấy tờ
- Hầu hết các mẫu đơn tại văn phòng hành chính đều bằng tiếng Nhật, vì vậy bạn nên chuẩn bị trước bản dịch hoặc nhờ người hướng dẫn từ trường học, nghiệp đoàn, công ty.
- Một số thành phố có cung cấp tài liệu hướng dẫn bằng tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Trung để hỗ trợ người nước ngoài (ví dụ: Tokyo, Chiba, Osaka).
- Khi đi đăng ký, nên mang theo bản dịch tiếng Việt – Nhật của thẻ cư trú (Residence Card), giấy xác nhận địa chỉ, hợp đồng lao động để tránh sai sót.
5.2. Đăng ký sớm để tránh chi phí khám chữa bệnh 100%
Nếu chưa đăng ký bảo hiểm, khi đi khám bạn sẽ phải tự chi trả 100% chi phí y tế. Điều này có thể gây gánh nặng tài chính lớn, nhất là trong các trường hợp nhập viện khẩn cấp. Vì vậy, hãy hoàn tất thủ tục NHI ngay trong 14 ngày đầu tiên sau khi đăng ký địa chỉ cư trú.
5.3. Cập nhật bảo hiểm khi có thay đổi thông tin
Trong quá trình học tập và làm việc, nếu có sự thay đổi như:
- Chuyển nơi ở sang thành phố khác
- Đổi loại visa (du học → lao động, kỹ năng đặc định, visa gia đình…)
- Nghỉ việc hoặc bắt đầu công việc mới
Bạn cần đến văn phòng hành chính địa phương để cập nhật thông tin bảo hiểm. Nếu không kịp thời báo cáo, bạn có thể bị truy thu phí bảo hiểm hoặc mất quyền lợi khi đi khám chữa bệnh.
5.4. Kiểm tra cơ sở y tế có chấp nhận bảo hiểm công
Không phải tất cả phòng khám, bệnh viện tại Nhật đều chấp nhận NHI/EHI. Trước khi đi khám, bạn nên:
- Gọi điện trước để hỏi bệnh viện/phòng khám có nhận bảo hiểm công cộng (Kokumin Kenko Hoken hoặc Shakai Hoken) không.
- Ưu tiên đến các bệnh viện công hoặc bệnh viện lớn, vì hầu hết đều chấp nhận bảo hiểm.
- Nếu không có bảo hiểm, chi phí điều trị có thể rất cao và không được hoàn lại.
5.5. Lựa chọn bảo hiểm bổ sung (tư nhân) nếu cần
Dù hệ thống NHI và EHI bao phủ phần lớn chi phí y tế, nhưng vẫn có những dịch vụ không nằm trong danh mục, ví dụ:
- Nha khoa thẩm mỹ (niềng răng, trồng răng sứ)
- Sinh con (mặc dù có hỗ trợ một phần từ chính phủ)
- Phẫu thuật thẩm mỹ
- Các dịch vụ khám sức khỏe định kỳ tự nguyện
Trong những trường hợp này, bạn có thể cân nhắc mua thêm bảo hiểm y tế tư nhân để có phạm vi bảo vệ toàn diện hơn, nhất là với những lao động ngành xây dựng, cơ khí hoặc du học sinh thường xuyên tham gia hoạt động thể thao có nguy cơ chấn thương.
Bài viết liên quan: Quy trình làm thẻ cư trú cho du học sinh tại Nhật Bản
6. Kết luận
Bảo hiểm y tế Nhật Bản là quy định bắt buộc nhưng cũng mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho lao động và du học sinh Việt Nam, giúp giảm chi phí khám chữa bệnh, bảo vệ tài chính và đảm bảo quyền lợi y tế. Do đó, bạn nên đăng ký ngay khi có thẻ cư trú và địa chỉ, giữ gìn và cập nhật giấy tờ khi thay đổi nơi ở, visa hoặc công việc, đồng thời kiểm tra cơ sở y tế có chấp nhận bảo hiểm công và cân nhắc mua thêm bảo hiểm tư nhân nếu cần. Nếu gặp khó khăn, hãy liên hệ văn phòng thành phố, hiệp hội sinh viên hoặc tổ chức hỗ trợ người nước ngoài để được hướng dẫn.
Hy vọng bài viết này sẽ cung cấp những thông tin hữu ích cho độc giả trong quá trình tìm hiểu và thực hiện thủ tục bảo hiểm tại Nhật Bản.
